Królestwo Polskie
(Królestwo Kongresowe, Kongresówka)
1815-1918
Królestwo Polskie (potocznie Królestwo Kongresowe) - nazwa istniejącego w latach 1815-1916 państwa na terytorium polskim o ograniczonej autonomii pozostającego w unii personalnej z Imperium Rosyjskim, z własną konstytucją, sejmem, wojskiem, monetą i polskim językiem urzędowym oraz cesarzem rosyjskim jako koronowanym królem Polskim i ustanowionym przez niego niemiestnikiem.
Utworzone formalnie na mocy traktatu rosyjsko-austriacko-pruskiego z 3 maja 1815 roku, w którym mocarstwa dokonały podziału ziem Księstwa Warszawskiego.
Artykuł V tego traktatu głosił, że ziemie Księstwa Warszawskiego pozostające pod kontrolą rosyjską zostają połączone z Rosją nieodzownie przez swoją konstytucję i oddane na wieczne czasy w ręce Najjaśniejszego Cesarza Wszechrosji. Traktat podziałowy wszedł później do aktu końcowego postanowień kongresu wiedeńskiego z 9 czerwca 1815 roku.
To skłania historiografię współczesną do uznania jego postanowień jako faktycznej cesji terytorium okupowanego Księstwa Warszawskiego, co wybitni polscy historycy Stefan Kieniewicz, Władysław Zajewski i Mieczysław Żywczyński nazywają IV rozbiorem Polski. Współczesny historyk brytyjski uważa, że tyranię napoleońską po prostu zastąpiono tyranią rosyjską, austriacką czy pruską. Kongres faktycznie ratyfikował nowy podział Polski.
Nastąpiło później stopniowe ograniczanie autonomii Królestwa Kongresowego po stłumieniu powstania listopadowego w 1831 roku i powstania styczniowego w 1863 roku aż do formalnego zniesienia odrębności tego terytorium w 1867 roku.
Królestwo Polskie zostało utworzone na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego z 1815 roku na części terytorium Księstwa Warszawskiego, lecz bez zachodniej części Wielkopolski (Poznańskie), Bydgoszczy i Torunia, z których to utworzone zostało Wielkie Księstwo Poznańskie, zwrócone Prusom. Ponadto z lewobrzeżnych okolic Krakowa utworzono Wolne Miasto Kraków, nad którym kontrolę sprawować mieli wszyscy trzej zaborcy. Dotychczasowy monarcha Księstwa Warszawskiego Fryderyk August I Wettin został zmuszony do zrzeczenia się wszelkich praw do Księstwa i zwolnienia wojska ze złożonej przysięgi.
Królestwo Polskie objęło terytorium 127 tys. km2 z 2,7 mln ludności (1816), a Rzeczpospolita Krakowska liczyła 100 tys. mieszkańców.
27 listopada 1815 roku Królestwu została nadana przez cesarza Rosji z pominięciem wcześniejszych procedur ustawodawczych (narzucona), opracowana przez zespół z księciem Adamem Czartoryskim na czele, która była kompilacją konstytucji Księstwa Warszawskiego i Konstytucji 3-Maja. Utrzymywała uprzywilejowaną pozycję szlachty zarówno we władzach (sejm, urzędy, sądownictwo), jak i w gospodarce. Gwarantowała prywatną własność oraz wolność słowa i druku, wolność osobistą, wyznania i wiary. Na mocy konstytucji Królestwo Polskie miało zagwarantowane: własne terytorium, władze, system monetarny i oświatowy. Konstytucja uznawana jest za najbardziej liberalną w tamtych czasach, jej zasady były jednak z czasem lekceważone przez Rosjan.
Warstwy arystokratyczne i większość społeczeństwa polskiego z entuzjazmem poparły powstanie Królestwa Kongresowego w 1815 roku i potraktowały ten moment jako przywrócenie niepodległości. Jednak wobec łamania zasad konstytucji przez władze cesarzy Rosji, narastało niezadowolenie, które doprowadziło do wybuchu powstania listopadowego. Powstanie formalnie miało na celu obronę Konstytucji Królestwa Polskiego. Po klęsce władze rosyjskie zawiesiły prawomocność Konstytucji. W historii lata 1815-1830 nazywane są okresem "złudzeń przedlistopadowych".
Królestwo Polskie miało być monarchią konstytucyjną połączoną "wieczną" unią personalną z Rosją (na wzór wcześniejszych unii: polsko-litewskiej i polsko-saskiej - każdy kolejny cesarz Rosji miał być królem polskim na mocy wiążącej go konstytucji. Do rozległych kompetencji monarchy należały: polityka zagraniczna, zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi, mianowanie wyższych urzędników, prawo weta wobec uchwał Sejmu itp. W jego imieniu działał obecny stale w Królestwie namiestnik. Pierwszym namiestnikiem został w 1815 roku generał Wasyl Łonskoj. Po śmierci jego następcy generał Józef Zajączek w 1826 roku, car zrezygnował z mianowania następnego i przekazał jego kompetencje Radzie Administracyjnej. Jednak już po stłumieniu powstania listopadowego nowym namiestnikiem został generał Iwan Paskiewicz.
Wszyscy Polacy odczuwali nieznośny obcy protektorat w postaci króla, którym był car rosyjski, w latach 1815-1825 Aleksander I, od 1829 roku Mikołaj I.
29 listopada 1830 roku wybuchło powstanie w Warszawie. Sejm Polski w czasie trwania powstania listopadowego, zdetronizowała króla Mikołaja I Romanowa 25 stycznia 1831 roku. Oczekiwano elekcji nowego króla. Napoleon "Orląto" jechał już nawet do Polski, by stawać do elekcji. W 1831 roku nastąpiła zbrojna interwencja wojsk rosyjskich pod wodzą feldmarszałka Iwana Dybicza. Wojska polskie przeprowadziły kilka udanych kampanii. Jednak wobec niemożliwości rozbicia rosyjskich sił głównych, zepchnięte zostały do głębokiej defensywy. Powstanie zaczęło wygasać po zdobyciu Warszawy w dniu 8 września 1831 roku przez feldmarszałka Iwana Paskiewicza. Po upadku powstania listopadowego (po detronizacji) Romanowowie uzurpowali sobie tytuł Króla Polskiego. Praw do tronu polskiego zrzekł się dopiero car Mikołaj II 25 grudnia 1916 roku uznając tym samym niezależność Królestwa Polskiego.
Po powstaniu listopadowym autonomia Królestwa Polskiego została znacznie ograniczona. W 1832 roku wprowadzony został tzw. Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego, który na czas stanu wojennego miał zastępować zawieszoną konstytucję. Zniesiono unię Królestwa z Rosją, włączając je bezpośrednio do cesarstwa rosyjskiego. Zniesiono Sejm i Wojsko Polskie.
Namiestnikiem Królestwa został Iwan Paskiewicz, otrzymał on także tytuł księcia Warszawy. Skazano zaocznie na śmierć uczestników powstania, którzy wyemigrowali. Masowo przeprowadzano także konfiskaty majątków, wcielano do wojska na 25 lat, zarządzano przesiedlenia. Mnożyły się kolejne wyroki zesłania i katorgi. Okres ten nazywa się "nocą paskiewiczowską".
Ziemie Królestwa okupowane były przez 100 000 armię rosyjską, w 1833 roku wprowadzono na wiele lat stan wojenny, który zniesiono dopiero po klęsce Rosji pod Sewastopolem w czasie wojny krymskiej. Ponadto Kongresówka musiała uiścić kontrybucję w wysokości 22 milionów rubli (budżet Królestwa nie przekraczał 10 mln). W 1834 roku wprowadzono granicę celną pomiędzy Królestwem a cesarstwem rosyjskim. Ponieważ głównym rynkiem zbytu polskich towarów była Rosja, spowodowało to zachwianie gospodarki Królestwa Kongresowego i wycofanie znacznych kapitałów i przeniesienie nierentownej w tych warunkach produkcji do Rosji. W 1837 roku zniesiono podział Królestwa Polskiego na województwa, wprowadzając w ich miejsce gubernie, wprowadzono rosyjski kodeks karny oraz zlikwidowano polskie szkolnictwo wyższe. Ustanowiono także granice celną między Kongresówką a Rosją. Wzmożono rusyfikację.
Po powstaniu styczniowym w 1864 roku zniesiono Radę Administracyjną, zastępując ją Komitetem Urządzającym dla Królestwa Polskiego. W 1874 roku dotychczasowego namiestnika Królestwa zastąpił generał-gubernator warszawski, a samo Królestwo zaczęto określać mianem Kraju Przywiślańskigo. W 1866 roku 10 guberni Królestwa Polskiego włączono bezpośrednio do cesarstwa rosyjskiego, w 1867 roku zakazano używania języka polskiego w administracji i szkolnictwie. Miastom, które czynnie poparły powstanie w ramach represji odebrano prawa miejskie, powodując ich upadek. W 1912 roku okrojono Kongresówkę, przyłączając bezpośrednio do Rosji nowo utworzoną gubernię chełmską. Pomimo urządzenia administracji na wzór obowiązujący w pozostałej części imperium (w 1915 r. jedyną pozostałością odrębności Królestwa był urząd Prokuratorii Generalnej) Królestwo Polskie nigdy nie zostało przez Rosjan zniesione (nie miało to jednak większego znaczenia). Po krwawym stłumieniu manifestacji w czasie rewolucji z 1905 roku, generał-gubernator warszawski Gieorgij Skałon wprowadził 10 listopada 1905 roku stan wojenny.
Żródła:
Królestwo Polskie "w Wikipedii"